struka(e): biologija

genski kôd (genska šifra) sustav kombinacija nukleotida u genima kojima je određen redoslijed aminokiselina u produktima gena, tj. bjelančevinama (→ centralna dogma). Genski je kôd eksperimentalno odgonetnut između 1961. i 1965 (→ nirenberg, marshall warren). Četiri su »slova« genskoga koda A, U, G i C, prema kemijskim nazivima četiriju nukleotida u glasničkoj ribonukleinskoj kiselini (mRNK), koja je pak prijepis pojedinoga gena. Jedinica je genskoga kôda kodon, uzastopni niz triju nukleotida (triplet), koji određuje pojedinu aminokiselinu (v. tablicu). Od 64 moguća tripleta njih 61 kodira 20 proteogenih aminokiselina (→ aminokiseline). Za pojedinu aminokiselinu postoji jedan, dva, tri, četiri ili šest kodona. Preostala tri tripleta (stop-kodoni) označavaju završetak polipeptidnoga lanca bjelančevine. Kodon za metionin (AUG) ujedno je i znak za početak polipeptidnoga lanca. Genski je kod univerzalan, tj. vrijedi u cijelome živom svijetu. U biologiji ima središnje značenje koje je jednako značenju periodnoga sustava elemenata za fiziku i kemiju. Genski se kôd čita (prevodi) na ribosomima, pošto se pojedine aminokiseline prethodno enzimski povežu s molekulama transfer ribonukleinskih kiselina (tRNK). Svaka molekula tRNK sadržava antikodon, niz od triju nukleotida komplementarnih kodonu u mRNK. Tako se na temelju informacije kodirane u genima određuje struktura svih bjelančevina žive stanice.

Genski kôd

  U C A G  
U Phe Ser Tyr Cys U
Phe Ser Tyr Cys C
Leu Ser STOP STOP A
Leu Ser STOP Trp G
C Leu Pro His Arg U
Leu Pro His Arg C
Leu Pro Gln Arg A
Leu Pro Gln Arg G
A Ile Thr Asn Ser U
Ile Thr Asn Ser C
Ile Thr Lys Arg A
Met Thr Lys Arg G
G Val Ala Asp Gly U
Val Ala Asp Gly C
Val Ala Glu Gly A
Val Ala Glu Gly G

A, U, G i C kratice su nukleozida: adenozina, uridina, guanozina i citidina. (Za značenje 20 troslovnih kratica vidi članak aminokiseline.)

Citiranje:

genski kôd. Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje. Leksikografski zavod Miroslav Krleža, 2013. – 2024. Pristupljeno 14.10.2024. <https://enciklopedija.hr/clanak/genski-kod>.