gradijent koncentracije (znak dc/dx ili dC/dx), fizikalna veličina definirana kao razlika u koncentraciji podijeljena s udaljenošću. Vrijednost gradijenta koncentracije to je veća što se koncentracija brže mijenja s udaljenošću. S obzirom na to određuje li se pri istraživanju količina tvari n ili brojnost čestica N, može se izraziti na dva načina: u kemiji i termodinamici češće se rabi gradijent množinske koncentracije dc/dx kojim se opisuje promjena množinske koncentracije c (c = n/V, gdje je V volumen) po duljini, a u statističkoj fizici češće se rabi gradijent brojevne koncentracije dC/dx kojim se opisuje promjena brojevne koncentracije C (C = N/V) po duljini. Pri trodimenzijskome opisu gibanja čestica gradijent koncentracije opisuje se s pomoću parcijalnih derivacija koncentracije po tri prostorne koordinate: grad c (x, y, z) = (∂c/∂x) i + (∂c/∂y) j + (∂c/∂z) k ili grad C (x, y, z) = (∂C/∂x) i + (∂C/∂y) j + (∂C/∂z) k, gdje su i, j, k jedinični vektori u smjeru koordinatnih osi x, y, z. Mjerna jedinica gradijenta množinske koncentracije jest mol po metru na četvrtu (mol/m4), a gradijenta brojevne koncentracije jest recipročni metar na četvrtu (1/m4).
